خواندن به نام خدا ، برای خدا به راه خدا
بي گمان تلاوت به معناي خواندن و تدبر در معناي آن در خصوص کتاب هاي آسماني از جمله قرآن، مي بايست به عنوان امري روزانه انجام شود؛ زيرا خواندن و تدبر در آيات قرآن افزون بر ايجاد شناخت نسبت به هستي، فرمان هايي را نيز به خواننده منتقل مي کند که بر پايه آن مي تواند به سعادت دنيا و آخرت دست يابد و زندگي خويش را به درستي مديريت نمايد.
به ويژه آن که قرآن از سوي خداوندي فرو فرستاده شده است که آفريدگار و پروردگار هستي و انسان است و خير و صلاح وي را بيشتر مي داند و مي خواهد.
به نظر مي رسد که قرائت به معناي خواندن مطلق است ولي تلاوت به معناي خواندني خاص است که شخص آيات و يا سوره هاي قرآني را پشت سر هم مي خواند. راغب اصفهاني براين باور است که تلاوت افزون بر ويژگي خواندن پياپي و پشت سر هم از ويژگي ديگري نيز برخوردار مي باشد که عبارت از تدبر در آيات و معاني آن است. بنابراين هر نوع قرائتي را نمي توان تلاوت ناميد. قرآن کريم افزون بر بيان ارزشمندي تلاوت (يونس آيه 61 و صافات آيه3) و توصيه بدان (احزاب آيه 34) به آثار تلاوت عموم کتب آسماني و آثار تلاوت قرآن و تأثير آن و نيز موانع تأثير و آداب تلاوت اشاره مي کند. در اين نوشتار بخشي از اين آيات براي تبيين جايگاه تلاوت و ارزش و آثار آن مورد بحث و بررسي قرار مي گيرد تا انگيزه اي براي تلاوت همراه با تدبر پديد آيد.
برای تلاوت این قرآن عزیز باید آدابی را رعایت کرد که از جمله آنها موارد زیر است :
الف) مسواك زدن كه پيامبر صلی الله علیه و آله بر آن دستور داده است؛
ب) وضو و طهارت داشتن هنگام تلاوت قرآن؛
ج) پناه بردن به خداوند پيش از قرائت قرآن: قرآن كريم مي‌فرمايد: «وقتي قرآن مي‌خواني، از (شر) شيطان رانده شده به خداوند پناه ببر». سوره نحل»
د) قرائت از روي قرآن كه پيامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «قرائت قرآن از روي مصحف بهترين اعمال امت من است.»
ه) قرائت قرآن با صداي خوش كه خاتم پيامبران صلی الله علیه و آله فرمود: «هر چيزي زيوري دارد و زيور قرآن، صوت نيكو است.»
و) قرائت قرآن همراه با خشوع؛ قرآن مي‌فرمايد: «آيا وقت آن نرسيده است كه دل‌هاي مؤمنان در برابر ذكر خدا و آنچه از حق نازل شده، خاشع گردد؟
ز) قرائت همراه با حزن و با حالت اندوه؛ پيامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «به راستي قرآن همراه با حزن نازل شده است؛ بنابراين هنگامي كه قرآن مي‌خوانيد گريه كنيد و اگر گريه نكرديد، حالت گريه به خود بگيريد »
ح) تلاوت قرآن همراه با ترتيل؛ قرآن مي‌فرمايد : « ورتل القرءان ترتيلاً » ؛ سوره مزمل، قرآن را با دقت و تأني بخوان.
يعني قاري قرآن تنها به خواندن الفاظ، بدون توجه به معاني آن اكتفا نكند؛ بلكه همراه با قرائت آن در معاني قرآن انديشه كند. از آياتش پند گيرد؛ چنان كه اميرمؤمنان امام علی علیه السلام در وصف پرهيزكاران مي‌فرمايد: آنان در شب به پا خاسته و قرآن را شمرده و با تدبر تلاوت مي‌كنند. جان خويش را با آن محزون مي‌سازند و دواي درد خود را از آن مي‌گيرند. هرگاه به آيه‌اي برسند كه در آن تشويق باشد با علاقه و اميد به آن روي مي‌آورند و روح و جانشان با شوق بسيار در آن خيره مي‌شود و آن را همواره «نصب العين» خود مي‌سازند و هرگاه به آيه‌اي برخورد كنند كه در آن بيم باشد، گوش‌هاي دل خود را براي شنيدن آن باز مي‌كنند و صداهاي ناله و برخورد زبانه‌هاي آتش در گوششان طنين‌انداز است
در کنار این آداب ظاهری برای قرائت قرآن ، آداب باطنی وجود دارد که به شرح زیر است:
1- یادآوری عظمت کلام الهی:
تذکر عظمت کلام و علو مرتبه آن و یادآوردن فضل و لطف الهی بر خلق که چنین کلامی را از عرش جلال، امر به نزول اجلال فرموده و آن را به فهم بندگان خود نزدیک ساخته و کلام خود را لباس حروف پوشانیده تا مخلوقان را طاقت شنیدن آنها باشد.
2- یادآوری عظمت صاحب کلام:
در وقت قرآن خواندن، متذکر تعظیم صاحب کلام گردد و یادآورد که آنچه می‌خواند کلام بشر نیست؛ بلکه کلام خداوند علام و خالق شمس و قمر است و بداند که در خواندن کلام او نهایت خطر است و همچنان که سزاوار نیست که بی‌طهارت دست بر جلد و ورق و کلمات آن مالند، همچنین بر زبان‌های ناپاک که به کلمات ناشایست متکلم می‌گردند، سزاوار نیست که آن را بخوانند و دل‌های آلوده به رذایل اخلاق را نشاید که به حول معانی آن بگردند.
3- اندوه در هنگام تلاوت:
با حزن و رقت قلب تلاوت نماید. از حضرت امام صادق علیه السلام مروی است که: « قاری قرآن، محتاج به سه چیز است: دلی خاشع، و بدنی فارغ و مکانی خلوت؛ زیرا هرگاه دل او خاشع باشد شیطان از او می‌گریزد. چون بدن او از مشاغل فارغ باشد، دل او متوجه قرآن خواندن می شود و عارضه‌ای عارضش نمی‌شود که او را از نور قرآن و فواید آن محروم سازد. چون در مکان خلوتی باشد و از خلق کناره گرفته باشد، باطن او با خدا انس می‌گیرد و حلاوت خطاب‌های الهی را که با بندگان صالح خود کرده، می‌یابد و لطف او را به ایشان می‌داند و چون از این مشرب جامی نوشید. هیچ حالی را بر این اختیار نمی‌کند و هیچ وقتی را از این خوشتر نمی‌دارد؛ زیرا در آن وقت بی‌واسطه در مناجات با پروردگار است »
4- حضور قلب:
یعنی افکار دنیوی و وساوس باطل را در وقت تلاوت قرآن ترک کند و اندیشه‌اش متمرکز در کلام الهی باشد.
5- تدبر در معانی:
تدبر در معانى قرآن آن امری غیر از حضور قلب است. خدای تعالی می‌فرماید : «أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَى قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا » ؛ آیا تفکر و تدبر در معانی قرآن نمی‌‌کنند یا بر دل‌های ایشان قفلها زده‌اند؟! (سوره محمد/24 )
6- توجه به حقیقت معنا:
قاری قرآن تنها به تدبر در فهم معنی ظاهر اکتفا نکند؛ بلکه سعی کند تا حقیقت معنی بر او روشن شود. پس چون به آیه‌ای رسد که مشتمل بر صفات الهی است، مثل« وَهُوَ السَّمِيعُ البَصِيرُ » یعنی: او شنوا و بیناست . سوره شورى/11
یا مثل«هُوَ اللَّهُ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْمَلِكُ الْقُدُّوسُ السَّلَامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَيْمِنُ الْعَزِيزُ الْجَبَّارُ الْمُتَكَبِّرُ»؛ اوست خدای یکتایی که غیر او خدایی نیست سلطان مقتدر عالم، پاک از هر نقص و آلایش، منزه از هر عیب و ناشایست، ایمنی بخش، نگهبان جهان و جهانیان، غالب و قاهر با جبروت و بزرگوار منزه و پاک از هر چه بر او شریک پندارند . سوره حشر/23.
در معانی این اسماء و صفات نیکو تأمل کند تا شاید که اسرار آنها بر او منکشف گردد.
با این شرایط ،خواندن قرآن از مهم ترین اعمال ما مسلمانان است.
کانون فرهنگی تبلیغاتی رضوی